Przeczytałem książkę Grzegorza Gauden „Lwów – kres iluzji. Opowieść o pogromie listopadowym 1918 roku”. Porażająca, choć biorąc pod uwagę prace „polskiej szkoły historii Holokaustu” nie musi niestety aż tak zaskakiwać. Obowiązkowa lektura, dla każdego, kto zastanawia się, kim my Polacy jesteśmy i do czego jesteśmy zdolni. Mimo, że ten lwowski pogrom 1918, dokonany polskimi rękami to daleka historia, mam głębokie poczucie wstydu. Lwów nie już taki piękny ani taki wierny, skądinąd dawno zwietrzały i utopiony w bezmyślnej nostalgii, ostatecznie pryska.
„Lwów – kres iluzji” to nie jest tylko książka o Lwowie. Jest to książka o strasznej chorobie ksenofobi i nienawiści, jaka nęka wspólnoty polityczne i narody, od której Polska i Polacy w żadnym wypadku nie są wolni. Dlatego książka Gaudena, ukazująca to w sposób dobitny, wyrazisty i bezsprzeczny jest lekturą obowiązkową. Bowiem tak straszne wydarzenia, jak te opisane przez Gaudena, wydają się być tylko historią. Niewiedza o nich jest jednak częścią winy. Ktoś powie, nie można pamiętać o wszystkim. Pewnie to i prawda, tym bardziej, że często nie wiemy czegoś nie z własnej winy, bowiem istotnie wszystkiego wiedzieć nie można. Teraz jednak już wiemy. Wiemy również, że zbrodnie w II RP starannie zacierano.
Mam tez obawy, że taką wiedzę (nie tylko o lwowskim pogromie 1918) będzie zacierać się dzisiaj. Jedni wiedząc o takich tragicznych wydarzeniach (vide Jedwabne) będą to wiedzę świadomie i z oburzeniem odrzucać. Inni będą obojętni („po co to nam?”), jeszcze inni taktycznie i trochę ze strachu, że to tylko może ożywić demona. A demon zawsze gdzieś jest zagnieżdżony i tylko czeka, by się znów ukazać. Nie trudno go i dziś spostrzec tuż pod powierzchnią społecznego życia. Żydów już nie ma. Ale jest jeszcze „inteligencja”, którą można przezwać „na przykład żydointeligencją”. Wszak mówi się o potrzebie nowych elit, podobno już prawie się ich dorobiliśmy. A skoro mają być nowe elity, to starych trzeba się może w taki czy inny sposób pozbyć. Inna epoka, inne metody, mechanizm może być jednak ten sam – resentyment, chciwość, tchórzostwo.
W książce Gaudena ważna jest diagnoza, że przyczyną pogromu był nie sam tylko antysemityzm, ale „patriotyczny kompleks” Wbrew legendzie większość ludności miasta nie chciała walczyć i zachowywała się tchórzliwie. I to odreagowano na Żydach. A później już wszyscy byli bohaterami.
Polska poprzeczka patriotyzmu często umieszczona bywa wysoko (bo tak się układają dzieje) i w gruncie rzeczy nie tak wielu przez nią przeskakuje. Gdy historia jest dla Polaków łaskawsza i poprzeczka znika, ci którzy przez nią nigdy nie przeskoczyli, zaczynają być najgłośniejszymi patriotami. Głoszą zbiorowe bohaterstwo, ale w gruncie rzeczy nie znoszą tych, którzy z wysokością poprzeczki się uporali, gdy skakać trzeba było. Stanowią widomy wyrzut sumienia. Ten mechanizm powtarza się w Polsce i dziś.
We Lwowie 1918 dokonano pogromu Żydów także ze wstydu związanego z tchórzostwem. Dziś usiłuje się spotwarzać ludzi, którzy wywalczyli trzecią niepodległość 1989 roku. Wskazuje się na nich jako na elitę, którą trzeba zastąpić. Prawdę historyczną ma wymazać legenda o zbiorowym bohaterstwie, do którego każdy karierowicz łatwo, krzykliwie i głupawo się dopisze.
Legenda bohaterskiego Lwowa była wyjątkowo szkodliwa w życiu politycznym II RP. Była jedną z przyczyn całkowicie fałszywej i kłamliwej polityki wobec Ukraińców. Budowała mit, który nie pozwalał dostrzegać prawdziwych zagrożeń, była częścią tromtadracji, która towarzyszyła II RP do samego niemal końca i tworzyła przekonanie, że „nie odda się ani jednego guzika”. Stracono nie tylko to, a także ów legendarny Lwów.
Warto to wszystko na nowo i starannie przemyśleć, gdy świat zmienia się z niebezpiecznym przyspieszeniem i płyty tektoniczne globalnej polityki nabierają rozpędu. Pogrom lwowski 1918 to był kres iluzji dla tych myślących (niestety niedostatecznie licznych Polaków), którzy zrozumieli, że niepodległości nie można opierać na narodowej mitologii. Warto i dzisiaj pozbyć się iluzji. Wielkiej iluzji powszechnej „Solidarności” już chyba zresztą nie ma. Pora na bolesną refleksję.
Kres iluzji wczoraj i dziś Kazimierz Wóycicki by Kazimierz Wóycicki is licensed under a Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe License.
W oparciu o utwór dostępny pod adresem https://kazwoy.wordpress.com/2019/09/20/kres-iluzji-wczoraj-i-dzis/
