Łatwe rozwiązania są zawsze kuszące. Czasem nawet brzmią bardzo zdroworozsądkowo. Są też na tyle logiczne, że potwierdzają nasze poglądy I dotychczasowa wiedzę, zjawisko to nazywamy efektem potwierdzenia. Nie zawsze jednak muszą okazać się trafnymi lub nieposiadającymi innych, negatywnych konsekwencji rozwiązaniami. Moją uwagę przykuwają dwa takie zagadnienia. Jedno dyskutowane od dawna i często bardzo głośno w Polsce to wpływ smartfonów i mediów społecznościowych na kondycję psychiczną dzieci i młodzieży (często jest to dyskusja pod hasłem „czy istnieje uzależnienie od smartfonów?”). Drugim są kampanie ekologiczne, które wobec kryzysu klimatycznego promują bardzo konkretne, indywidualne działania lub masowe, ale bardzo celowe i zwykle nie dotykające kwestii ekonomicznych. W obu przypadkach bardzo poważne problemy zostają zredukowane do prostej diagnozy i prostego rozwiązania, które ma pomóc. W ten sposób łatwo porzucić bardziej skomplikowane i poważniejsze przyczyny, którymi (świadomie lub nie) nie chcemy się zająć.
W przypadku smartfonów, o czym pisze w wywiadzie dla Guardiana badaczka Amy Orben, badania nad ich wpływem na mózg i kondycję psychiczną, są trudne, skomplikowane i zwykle mają niską jakość ze względu na ograniczenia stosowanych metod. Nie przeszkadza to jednak w wykorzystywaniu ich do siania paniki moralnej lub przerzucania się winą. Jednocześnie zamydla to obraz problemu i oddala nas od skutecznych rozwiązań. Orben nawołuje np. do kampanii na rzecz wydobycia danych od producentów smartfonów i aplikacji (np. Google i Facebooka), aby badacze i badaczki mogli przyjrzeć się tym samym mechanizmom (i ich skuteczności), które wykorzystują dziś firmy technologiczne i reklamowe. Zwraca też uwagę na to, jak z wyników badań, często opartych o samodzielne raportowanie uczestników, wyciąga się wnioski pod tezę, nie zwracając uwagi na to, że w tych samych lub podobnych badaniach inna część wyników może je podważać. Co w ostatnich latach wywołało całą masę publikacji i dyskusji na temat “uzależnienia od smartfonów”. Wchodząc głębiej w badania naukowe z dziedzin psychiatrii o takie jednoznaczne wnioski nie jest już tak łatwo, co pokazują badania przeglądowe takie jak to opublikowane w BioMed Central analizujące ponad 900 artykułów naukowych i badań.
W przypadku kwestii klimatycznych wybór i promocja prostych rozwiązań zwykle oznacza próbę przekierowania opinii publicznej z dyskusji o konieczności trudnych i skomplikowanych zmian ekonomicznych i politycznych (które mogłyby szybciej zatrzymać wydobycie paliw kopalnych) na rzecz odpowiedzialności indywidualnej. O ile nasze codzienne wybory mają znaczenie (np jako dobry przykład, jako głos konsumentów, który może wpływać na firmy) to zatrzymanie katastrofy klimatycznej wymaga znacznie większych i szybszych działań, które są w rękach rządów i największych korporacji. Ciekawym przykładem „prostego rozwiązania” z ostatnich dni jest kampanii sadzenia miliarda drzewa promowana przez YouTuberów, szefów korporacji i duchowych guru. Choć sama kampania i pomysł mają dobry cel, to bardzo drastycznie pomijają wiele skomplikowanych detali (np. tego, że masowe zalesianie może mieć też negatywne skutki w niektórych rejonach np. przyspieszenie pożarów). Aktywiści i naukowcy zwracają też uwagę na to, że takie „nowe” kampanie odwracają uwagę od innych, często bardziej skutecznych rozwiązań np. obrony lasów Amazonii i broniących je rdzennych mieszkańców (takie obszary mają znacznie większy wpływ na równowagę ekosystemu i są bardziej skuteczne od nowych lasów).
Dobrze rozumieją to Włosi, którzy ogłaszając wprowadzenie lekcji o klimacie do szkół, zaplanowali poruszanie z kolejnymi poziomami edukacyjnymi coraz to bardziej złożonych kwestii, tak by pracować nie tylko na indywidualne pozytywne postawy, ale również zrozumienie większych wyzwań systemowych.
Źródło tekstu: Newsletter Kamila Śliwowskiego REKONESANS W SIECI #57z dnia 6 lutego 2020 r.
